Lipowa – dzieje jednej z najstarszych wsi Żywiecczyzny

Lipowa, położona w sercu Żywiecczyzny, należy do najstarszych osad tego regionu. Jej historia jest ściśle związana z losami całej ziemi żywieckiej i sięga czasów prehistorycznych. Najstarsze ślady osadnictwa, odkryte na tych terenach, pochodzą z okresu kultury łużyckiej sprzed około 2500 lat. Szczególne znaczenie w pradziejach regionu miała góra Grojec, zamieszkana już w epoce halsztackiej.

Od średniowiecza do czasów nowożytnych

Od 1179 roku ziemie te należały do księstwa krakowskiego, a następnie – na skutek darowizny Kazimierza Sprawiedliwego – przeszły pod panowanie księcia śląskiego Mieszka Plątonogiego. Przez kolejne wieki Żywiecczyzna była związana ze Śląskiem, by w 1327 roku stać się lennem Korony Czeskiej. W 1457 roku Kazimierz Jagiellończyk odkupił księstwo oświęcimskie wraz z Żywiecczyzną, włączając je ponownie do Królestwa Polskiego.

Znaczącą rolę w rozwoju regionu odegrał ród Komorowskich, który od 1476 roku zarządzał tymi ziemiami. Lipowa, jako jedna z najstarszych miejscowości, pojawia się w dokumentach już w 1242 roku, a jej początki wiązane są z rodem Radwanitów. W XIV wieku istniał tu kościół parafialny, o którym wspominał m.in. Jan Długosz. Nazwa wsi – według „Dziejopisu Żywieckiego” – pochodzi od pierwszej chałupy zbudowanej z drewna lipowego.

Rozwój osadnictwa i gospodarki

W XIV i XV wieku Lipowa rozwijała się dzięki napływowi osadników z doliny Wisły, Śląska i Orawy. Karczowano lasy, zakładano pola i pastwiska, jednak ubogie gleby sprzyjały głównie hodowli i pasterstwu. Istotny wpływ na lokalną kulturę mieli Wołosi, którzy w XV wieku osiedlali się na tych terenach.

W XVII wieku powstał w Lipowej folwark założony przez Mikołaja Komorowskiego, który stał się centrum tzw. klucza lipowskiego. Gospodarka folwarczna dominowała tu aż do początku XX wieku.

Zbójnictwo i procesy o czary

Trudna sytuacja społeczna XVII i XVIII wieku sprzyjała rozwojowi zbójnictwa. Najsłynniejszymi zbójnikami z Lipowej byli Klimczakowie, na czele z Mateuszem Klimczakiem, straconym w 1697 roku. W tym samym okresie miały miejsce procesy o czary – dwie mieszkanki Lipowej zostały oskarżone, lecz ostatecznie uniewinnione.

XIX i XX wiek – przemiany i aktywność społeczna

W XIX wieku rozwój przemysłu, zwłaszcza wydobycia rud żelaza, przyczynił się do ożywienia gospodarczego wsi. Ważną rolę odgrywała także produkcja sera. Mieszkańcy angażowali się w działalność społeczną i polityczną, czego przykładem było zebranie Stronnictwa Chrześcijańsko-Ludowego w 1905 roku.

Wybitną postacią w historii Lipowej był ksiądz Ferdynand Sznajdrowicz – duszpasterz, społecznik i patriota, inicjator budowy Domu Parafialnego oraz licznych działań pomocowych.

II wojna światowa i pamięć historyczna

Podczas II wojny światowej mieszkańcy Lipowej aktywnie uczestniczyli w ruchu oporu. Tragicznym wydarzeniem była egzekucja księdza Ferdynanda Sznajdrowicza oraz 36 mieszkańców w 1940 roku. Dziś o tych wydarzeniach przypominają pomniki w Lipowej i Zimniku, upamiętniające ofiary niemieckiego terroru.

Dziedzictwo Lipowej

Dzieje Lipowej to historia wytrwałości, odwagi i silnej tożsamości lokalnej. Mimo licznych trudności mieszkańcy przez wieki potrafili zachować swoją kulturę, wiarę i przywiązanie do ojczystej ziemi, czyniąc Lipową ważnym punktem na mapie historycznej Żywiecczyzny.