Gilowice – wieś o bogatej historii i niezwykłym dziedzictwie

Gilowice, położone na pograniczu Beskidu Żywieckiego, to miejscowość, której historia sięga średniowiecza, a ślady przeszłości wciąż żywo obecne są w krajobrazie, architekturze i lokalnych opowieściach.

Pierwsza pisemna wzmianka o Gilowicach pochodzi z 1326 roku. W spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim, miejscowość figuruje pod nazwami Gigersdorf seu Gerowicz. Ówczesny proboszcz, Rodulphus, nie był w stanie uiścić daniny w wysokości 5 skojców. Nazwy te miały patronimiczne pochodzenie i wywodziły się od niemieckiej formy imienia Gerhard, choć z czasem utrwaliła się wersja Gilowice – być może, jak pisał w XVIII wieku wójt żywiecki Andrzej Komoniecki, od licznie występujących tu ptaków gilów.

W XV i XVI wieku Gilowice stanowiły część feudalnego „państwa” żywieckiego, a następnie, po podziale dóbr Komorowskich, przeszły do „państwa” ślemieńskiego. Wieś miała charakter typowo rolniczy – według Komonieckiego liczyła 26 ról.

Dramatyczny ślad w historii Gilowic odcisnęła II wojna światowa. 2 marca 1944 roku niemieckie Gestapo i żandarmeria przeprowadziły brutalną pacyfikację wsi, w wyniku której powieszono 9 mieszkańców. Ich ciała zostały spalone w krematorium obozu Auschwitz-Birkenau. W 1946 roku miało tu miejsce kolejne dramatyczne wydarzenie – zbrojny napad podziemia na punkt wyborczy zakończył się kilkugodzinną walką, w której zginął żołnierz LWP Jan Szadkowski.

W czasach PRL Gilowice były ośrodkiem administracyjnym: najpierw jako siedziba gromady (1954–1972), a później gminy Gilowice-Ślemień (1976–1991). W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa bielskiego.

Współczesne Gilowice to miejsce łączące tradycję z nowoczesnością. W 2022 roku na miejscowym rynku oddano do użytku tężnię solankową, która szybko stała się atrakcją dla mieszkańców i turystów.

Najcenniejszym zabytkiem Gilowic jest drewniany kościół pw. św. Andrzeja Apostoła. Wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku w Rychwałdzie, został przeniesiony do Gilowic w 1757 roku. To przykład śląsko-małopolskiego gotyku, a jego wnętrze zdobi XVIII-wieczny ołtarz z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV wieku. Kościół jest częścią Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.

Gilowice to wieś, która zachowała swoją tożsamość i dziedzictwo, a jednocześnie otwiera się na współczesność. To miejsce, gdzie historia wciąż przemawia – przez zabytki, krajobrazy i pamięć mieszkańców.