Historia Oczkowa – od XVI-wiecznej osady po dzielnicę Żywca

Oczków, dziś najbardziej wysunięta na północ dzielnica Żywca, to miejsce o bogatej i wielowątkowej historii, która sięga początków XVI wieku. Przez stulecia zmieniały się jego losy, właściciele oraz funkcje administracyjne, jednak wieś – a później dzielnica – zawsze zachowywała własny charakter, stanowiąc ważny element tożsamości całego regionu.

Początki osady w XVI wieku

Narodziny Oczkowa związane są z działalnością rodu Komorowskich herbu Korczak, jednych z najważniejszych właścicieli Żywiecczyzny. Osada powstała w XVI wieku, a pierwsze wzmianki źródłowe wskazują, że w 1595 roku należała do kasztelana sądeckiego Krzysztofa Komorowskiego.

Po podziale majątku w 1608 roku Oczków włączono do tzw. klucza ślemieńskiego, który przypadł Aleksandrowi Komorowskiemu – najmłodszemu z braci. W drugiej połowie XVII wieku był to niewielki ośrodek wiejski: w 1662 roku liczył 93 mieszkańców i zaledwie 10 domostw.

Zmiany właścicieli i rozwój wsi w XVIII–XIX wieku

W kolejnych stuleciach wieś kilkukrotnie zmieniała właścicieli. Po Komorowskich przeszła w ręce Wielopolskich, a pod koniec XVIII wieku stała się własnością rodu Michałowskich. Był to czas stopniowego rozwoju osady.

W 1872 roku zarządzanie wsią objęli Antoni i Leokadia Michałowscy. Po ich okresie nastąpiła kolejna zmiana – aż do końca II wojny światowej Oczkowem władali Habsburgowie, których wpływy na Żywiecczyźnie są do dziś widoczne w architekturze i lokalnych tradycjach.

Oczków w świetle „Słownika geograficznego” z 1880 roku

Źródła XIX-wieczne pozwalają dobrze odtworzyć układ i charakter wsi. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” opisuje Oczków jako miejscowość położoną na północ od Żywca, w pobliżu gościńca andrychowsko-kocierskiego.

Wieś rozciągała się po obu stronach potoku będącego dopływem Łękawki, granicząc z Zadzielą, Tresną, Międzybrodziem, Kocierzem, Łękawicą i Moszczanicą. Na północy wznosiły się charakterystyczne szczyty Jaworzyny i Kościelca. W 1869 roku Oczków liczył już 538 mieszkańców zamieszkujących 62 domy – co świadczy o dynamicznym rozwoju w porównaniu z XVII wiekiem.

Oczków w II Rzeczypospolitej

Po odzyskaniu niepodległości wieś nadal się rozwijała. Pierwszy Powszechny Spis Ludności z 1921 roku odnotował 677 mieszkańców – niemal wszyscy byli katolikami narodowości polskiej, a niewielką mniejszość stanowiły trzy osoby wyznania mojżeszowego.

W 1928 roku powołano Ochotniczą Straż Pożarną w Oczkowie, co świadczy o umacniającej się strukturze organizacyjnej i społecznej miejscowości. Do 1934 roku wieś stanowiła odrębną, jednowioskową gminę, jednak 1 sierpnia tego roku została włączona do nowo powstałej gminy zbiorowej Sporysz.

Okres powojenny i tragedia Wilczego Jaru

Po II wojnie światowej administracja wsi znów uległa zmianom. W 1954 roku utworzono gromadę Oczków, która funkcjonowała do 2 lipca 1976 roku, kiedy to została włączona do gminy Gilowice-Ślemień.

W historii wsi zapisało się również tragiczne wydarzenie z 15 listopada 1978 roku. W Wilczym Jarze, na drodze w kierunku Międzybrodzia, doszło do największej katastrofy drogowej w powojennej Polsce – autobus spadł do tzw. Białej Przepaści. Zginęło wówczas 30 osób, a wydarzenie to na długo pozostawiło ślad w pamięci mieszkańców całego regionu.

Oczków jako dzielnica Żywca

Przełom lat 80. i 90. XX wieku przyniósł kolejne zmiany. 2 kwietnia 1991 roku, po likwidacji gminy Gilowice-Ślemień, Oczków oficjalnie włączono w granice administracyjne miasta Żywca. Od tego momentu wieś stała się jego dzielnicą – dziś najbardziej wysuniętą na północ, pełniącą funkcję ważnej bramy do miasta dla osób przybywających od strony Łękawicy i Andrychowa.

Mimo urbanizacyjnych przekształceń Oczków zachował wiejski charakter, tradycyjną zabudowę oraz pamięć o wielowiekowej historii.

Dziedzictwo i znaczenie Oczkowa

Oczków jest przykładem miejscowości, która – mimo wielu zmian administracyjnych i właścicielskich – zdołała zachować własną tożsamość. Jej rozwój od XVI-wiecznej osady, poprzez wieś należącą do możnych rodów Komorowskich, Wielopolskich czy Habsburgów, aż po współczesną dzielnicę Żywca, ukazuje bogactwo dziejów całego regionu Żywiecczyzny.

Historia Oczkowa wciąż żyje w lokalnej pamięci, krajobrazie i tradycjach, stanowiąc cenny element kulturowego dziedzictwa miasta i okolic.