Sporysz, wieś o bogatej historii i zamku, Górnym Śląsku | Kultura łużycka, herby Łabędź i Korczak, historia Komorowskich, rola w Powstaniu Śląskim | Zabytki, wojna polsko-szwedzka, książę Albert Sasko-Cieszyński | Historia Sporyszu i jego przekształcenia

Sporysz, położony u stóp wzgórza Grójec, to wieś o bogatej historii sięgającej czasów kultury łużyckiej. W miejscu tej osady kultury łużyckiej powstała wczesnośredniowieczna warownia, a w XV wieku na tym terenie zbudowano imponujący zamek, którym zarządzali Bożywoj i Włodek Skrzyńscy, herbu Łabędź. Niestety, Skrzyńscy słynęli jako rycerze-rozbójnicy, którzy z zamku w Sporyszu prowadzili wypady na sąsiednie ziemie. Zamek ten przeszedł później w ręce Komorowskich, herbu Korczak, którzy byli sprzymierzeńcami Królestwa Węgier, sympatyzującego z zakonem krzyżackim. Jednak losy zamku były przeklęte, a w 1477 roku został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka.

W 1477 roku Sporysz pojawił się w spisie wsi państwa żywieckiego, co świadczy o jego istnieniu jako osady o znaczeniu. W 1562 roku kasztelan sądecki i oświęcimski Krzysztof Komorowski oddzielił wzgórze Łyska od wsi, przekazując je Żywcowi. Mieszkańcy Żywca uzyskali także uprawnienia do połowów ryb w rzece Koszarawa na terenie wsi. Komorowski w 1567 roku założył folwark zamkowy "Obszar", który rozciągał się częściowo na terenie Żywca i Sporysza.

W 1595 roku wieś Sporysz wchodziła w skład powiatu śląskiego województwa krakowskiego i pozostawała własnością Krzysztofa Komorowskiego, kasztelana sądeckiego.

W 1608 roku folwark Obszar został rozszerzony kosztem wsi przez Mikołaja Komorowskiego, co oznaczało wywłaszczenie miejscowych gospodarzy.

W pierwszej połowie XVII wieku państwo żywieckie zostało podzielone na sześć kompleksów majątków ziemskich zwanych kluczami. Klucz obszarski, utworzony w 1667 roku, obejmował nie tylko Obszar, ale także Sopotnię Małą, Sporysz, Świnną, Trzebinę, Przyborów i Sienną. W 1672 roku dołączono do niego wieś Przyłęków.

W okresie od 1608 do 1626 roku nastąpiło znaczące rozdrobnienie gospodarstw rolnych w Sporyszu, co było związane z procesami demograficznymi i ekonomicznymi. Rolnicy cieszyli się różnymi przywilejami od właścicieli ziemskich i mieli możliwość nabywania kolejnych gospodarstw.

W latach 1629-1667 liczba mieszkańców wsi zmniejszyła się o 456 osób z powodu emigracji na Śląsk i Węgry oraz wydarzeń wojny polsko-szwedzkiej.

W 1816 roku Sporysz, wraz z Obszarem, został sprzedany przez Adama Wielopolskiego na rzecz księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego, co zakończyło pewien rozdział w historii tej malowniczej wsi na Górnym Śląsku.

Sporysz stanowi zatem nie tylko ciekawy fragment historii regionu, ale także przykład wielu zmian, jakim podlegała wieś na przestrzeni wieków.