Historia Starego Żywca: Od Średniowiecznego Osadnictwa do Zatopienia pod Wodami Jeziora Żywieckiego

Stary Żywiec, niegdyś odrębna wieś i późniejsza dzielnica miasta Żywiec, odegrał ważną rolę w historii regionu, mimo że dziś już nie istnieje. Wieś ta została całkowicie zalana przez wody Jeziora Żywieckiego w 1966 roku, lecz jej historia sięga znacznie głębiej.

 Pierwsze ślady osadnictwa

Początki Starego Żywca sięgają XIII wieku. Historycy sugerują, że to właśnie na jego terenie istniał pierwotny Żywiec, zanim miasto przeniosło się w okolice dzisiejszego rynku. Już w XIV wieku Żywiec był rozwiniętym miasteczkiem, co wskazuje na wcześniejsze początki osadnictwa. Ze względu na niekorzystne warunki geograficzne mieszkańcy zaczęli przenosić się w bardziej dogodne rejony, co doprowadziło do założenia obecnego Żywca. Proces ten, opisywany w „Dziejopisie Komonieckiego”, pozostaje do dziś niejasny i tajemniczy.

 Dzieje wsi Stary Żywiec

Wieś Stary Żywiec, która powstała prawdopodobnie w XV wieku, stała się ważnym ośrodkiem osadniczym regionu. Choć dokument lokacyjny nie zachował się, wiadomo, że w 1477 roku wieś została spalona przez wojska królewskie pod dowództwem Jakuba Dembińskiego. Później, w 1507 roku, przeszła przez nią niszcząca powódź. Mimo tych trudności, wieś przetrwała, a w XVI wieku została ponownie lokowana przez Krzysztofa Komorowskiego, kasztelana sądeckiego i właściciela Żywiecczyzny od 1566 roku.

Pod koniec XIX wieku Stary Żywiec zaczął tracić na znaczeniu, szczególnie po włączeniu go do granic administracyjnych miasta Żywiec w 1929 roku. Wieś, licząca wtedy 321 ha powierzchni, 84 domy i 720 mieszkańców, stawała się powoli integralną częścią miasta.

Kościół pw. Wszystkich Świętych

W Starym Żywcu znajdował się zabytkowy kościół pw. Wszystkich Świętych. Choć jego pierwsza wersja z XIII wieku uległa zniszczeniu w 1477 roku, wkrótce odbudowano go, a kolejne wieki przynosiły kolejne zmiany i renowacje. Był to gotycki kościół typu śląsko-małopolskiego, otoczony kamiennym murem z przykościelnym cmentarzem. Wnętrze świątyni zdobił obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a jej charakterystyczny dach kryty był gontem. Kościół, choć przez lata przetrwał wiele burz, ostatecznie spłonął podczas walk o wyzwolenie miasta, a pozostałości świątyni znalazły się pod wodą Jeziora Żywieckiego.

 Zatopienie Starego Żywca

W 1958 roku Żywiecczyznę nawiedziła kolejna powódź, która zniszczyła znaczną część regionu. W odpowiedzi na te kataklizmy podjęto decyzję o budowie zapory w Tresnej, co miało zapobiec dalszym powodziom poprzez regulację rzeki Soły. W wyniku tych działań powstało sztuczne Jezioro Żywieckie, które zalało m.in. tereny Starego Żywca.

Proces relokacji mieszkańców Starego Żywca rozpoczął się w 1958 roku, kiedy to większość z nich przesiedlono do pobliskich miejscowości, zwłaszcza do Kóz. W 1963 roku ekshumowano część cmentarza przykościelnego, a w 1966 roku wody jeziora ostatecznie pochłonęły pozostałości wsi. W 2012 roku, na brzegach jeziora odnaleziono drewniane tabernakulum z XIX wieku, które najprawdopodobniej pochodziło z kościoła pw. Wszystkich Świętych, potwierdzając jednocześnie, jak wiele z historii Starego Żywca spoczywa pod wodami jeziora.

Dziś, choć Stary Żywiec nie istnieje, jego historia pozostaje żywa w pamięci mieszkańców regionu i stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego Żywiecczyzny.