Sieć SOWA rośnie w siłę! Już 50 Stref Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności działa w całej Polsce

Centrum Nauki Kopernik, we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz lokalnymi partnerami, uruchomiło 50 Stref Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności (SOWA). Te lokalne centra nauki działają już we wszystkich województwach, docierając do mieszkańców kilkudziesięciu miejscowości w całej Polsce.

Sercem każdej Strefy SOWA jest interaktywna wystawa, która rozbudza naturalną ciekawość i zachęca do odkrywania świata przez naukę. Eksponaty zapraszają do swobodnej interakcji oraz poznawania zjawisk rządzących światem, a uzupełniająca je Majsternia oferuje przestrzeń konstruktorskich wyzwań – budowania, testowania i samodzielnego wyciągania wniosków. Połączenie obu przestrzeni sprzyja uczeniu się przez działanie oraz rozwijaniu kreatywnego, nieszablonowego myślenia u osób w każdym wieku.

Inicjatywa powstawania takich miejsc była odpowiedzią na potrzebę zwiększenia dostępu do nowoczesnej edukacji, szczególnie w mniejszych miejscowościach. Jednocześnie uwzględniała zmieniający się sposób uczenia się oraz rosnący wpływ technologii, podkreślając znaczenie bezpośredniego doświadczenia, działania i kontaktu z innymi.

– Od początku chcieliśmy, by Strefy SOWA były miejscami, które zachęcają do działania, rozbudzają naturalną ciekawość świata i umożliwiają wspólne odkrywanie – niezależnie od wieku, wiedzy czy doświadczenia. To, co dzieje się między pokoleniami, przyjaciółmi, a czasem zupełnie obcymi sobie osobami, pokazuje, że nauka może być językiem uniwersalnym. Dziś tę ideę realizuje już 50 Stref SOWA w całej Polsce – podkreśla Robert Firmhofer, Dyrektor Naczelny Centrum Nauki Kopernik.

Dziś Strefy SOWA tworzą ogólnopolską sieć edukacyjną, w której lokalne centra czerpią od siebie doświadczenia i inspiracje. Odwiedziło je już ponad 770 000 osób, co pokazuje realną potrzebę i zaufanie, jakim lokalne społeczności darzą tę inicjatywę.

Współpraca na medal

Centrum Nauki Kopernik wspiera Strefy SOWA, dzieląc się swoim doświadczeniem w pracy z różnymi grupami odwiedzających. Jednym z przykładów współpracy są Warsztaty Familijne – format znany z Centrum Nauki Kopernik, który Strefy SOWA dostosowują do swoich odbiorców. To zajęcia dla całych rodzin, zachęcające do wspólnego eksperymentowania i rozmowy o nauce. Każda Strefa rozwija je na swój sposób, tworząc autorskie zajęcia, jak np. w Suwałkach, gdzie animatorzy prowadzą warsztaty poświęcone energii odnawialnej, czy w Rybniku, gdzie punktem wyjścia do rozmów o środowisku jest historia powstawania węgla.

Strefy SOWA współorganizują także Wieczory dla dorosłych – wyjątkowe wydarzenie dla pełnoletnich gości, tworzone dzięki współpracy z Centrum Nauki Kopernik. Raz w miesiącu Kopernik otwiera się wyłącznie dla pełnoletnich gości, zapraszając ich nie tylko na zwiedzanie, lecz także do udziału w aktywnościach związanych z tematem Wieczoru. Uczestnicy mogą brać udział w warsztatach oraz spotykać się z ekspertami, którzy w przystępny sposób opowiadają o wyzwaniach współczesnego świata. Spotkania są ważne społecznie i wzmacniają kompetencje naukowe dorosłych. Często poruszają też tematy tabu, stając się przestrzenią do otwartej, rzeczowej i merytorycznej dyskusji. Strefy SOWA organizują Wieczory dla dorosłych, dostosowując je do własnych, kameralnych przestrzeni. Dbają o wyjątkowy charakter wydarzenia, biorąc pod uwagę potrzeby i zainteresowania lokalnej społeczności.

Wspólne programy i działania ogólnopolskie

Ważną częścią rozwoju sieci są programy realizowane wspólnie przez Centrum Nauki Kopernik i Strefy SOWA, które pozwalają zrozumieć różne dziedziny nauki m.in. dzięki bezpośrednim spotkaniom z naukowcami i naukowczyniami realizowanymi od tego roku w ramach programu Nauka ma głos, będącego częścią Nauka dla Ciebie. Rozmowy, odbywające się w 26 Strefach SOWA, dotyczyły codziennej pracy ekspertów i prostego komunikowania zagadnień naukowych, a poruszane tematy były poświęcone różnym obszarom nauki, takim jak np. neurobiologia, sztuczna inteligencja czy językoznawstwo. Blisko dwa tysiące osób wzięło udział w spotkaniach prowadzonych przez ekspertów w Strefach SOWA. Wykłady Jak spróbować marsjańskiego miodu? dr inż. Dagmary Stasiowskiej, Plant hackers: edycja kodu życia dr. Inż. Przemysława Kopcia oraz Czy jest z nami tłumacz, czy to już too much? O tłumaczeniach ustnych w dobie AI dr. Michała Górnika przyciągnęły młodzież i dorosłych ciekawych świata.

W części Stref działają również Kluby Młodego Odkrywcy (KMO), miejsca regularnych spotkań dzieci i młodzieży, podczas których samodzielnie eksperymentują, uczą się pracy zespołowej i krytycznego myślenia. Obecnie KMO funkcjonują w 10 Strefach SOWA. W Strefach SOWA działają również Regionalni Ambasadorzy ESERO Polska, inicjatywy Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), która przybliża wiedzę o kosmosie i pozwala zdobywać ją przez angażujące działania edukacyjne, a animatorzy z mobilnymi wystawami z programu Nauka dla Ciebie odwiedziły Strefy SOWA już ponad 50 razy.

Siła lokalnych pomysłów

Rozwój sieci SOWA to także wzmacnianie oddolnych działań edukacyjnych, które rodzą się lokalnie i odpowiadają na realne potrzeby społeczności. W 2023 roku Centrum Nauki Kopernik powołało Nagrodę Przewroty – wyróżnienie dla nowatorskich, odważnych i inspirujących inicjatyw edukacyjnych. W 2025 roku nagrodę specjalną zespołu Kopernika otrzymała Adrianna Kaczmarek, dyrektorka Biblioteki Publicznej w Rawiczu, która od lat realnie wpływa na kształt lokalnej edukacji, zyskując uznanie zarówno wśród mieszkańców Rawicza, jak i w szerszym środowisku edukacyjnym. To dzięki jej zaangażowaniu powstała rawicka Strefa SOWA, która stała się miejscem międzypokoleniowych spotkań. Kapituła Nagrody Przewroty doceniła laureatkę za wielką wrażliwość, uważność na drugiego człowieka oraz za prowadzenie działań włączających osoby i grupy zwykle wykluczane z podobnych inicjatyw. 

To nie jedyne wyróżnienie przyznane w sieci SOWA. Raciborska Strefa została doceniona za Warsztaty Familijne Dlaczego drzewa są zielone?, otrzymując trzy nominacje oraz wyróżnienie jury w kategorii Przyroda w konkursie organizowanym przez portal CzasDzieci.pl. To potwierdzenie wartości działań, które zachęcają do poznawania świata przez doświadczenie i uważne przyglądanie się zjawiskom przyrodniczym. Warsztaty powstały we współpracy z Elżbietą Skrzymowską, dyrektorką Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu. Ich celem jest przybliżanie dzieciom zjawisk przyrodniczych w zrozumiały i angażujący sposób. Wyróżnienie to podkreśla rolę warsztatów jako ważnego elementu edukacji, wspierającego dziecięcą ciekawość i procesy poznawcze dzieci.

Centrum Nauki Kopernik oraz wspierana przez nie sieć Stref SOWA zmieniają sposób myślenia o edukacji i nauce. Udowadniają, że doświadczenie jest fundamentem ciekawości, krytycznego myślenia, współpracy i odwagi zadawania pytań. Dzięki zakorzenieniu w lokalnych społecznościach SOWA buduje kulturę lifelong learningu opartą na relacji, zaufaniu i radości z odkrywania, przypominając, że nauka najlepiej rozwija się tam, gdzie jest dostępna dla lokalnej społeczności.